معنی کله بی مو

دغ

پرحرفی، سر و کله زدن، دردسر

کله کله. [ک َ ل ِ ک َ ل ِ] (اِخ) دهی از دهستان تیوند است که در بخش دلفان شهرستان خرم آباد واقع است و 300 تن سکنه دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).

کله. [ک َ ل َ / ل ِ] (اِ) محل. جای. زار. سار؛ کنوس کله، ازگیل زار (در دیلمان). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).

کله.[ک َل ْ ل َ / ل ِ] (اِ) بمعنی سر باشد مطلقاً اعم ازسر انسان و حیوان دیگر. (برهان). رأس و سر. سر انسان و دیگر حیوانات. (ناظم الاطباء). سر. رأس. (اعم از انسان یا حیوان). (فرهنگ فارسی معین):
عصیان کنی و جای مطیعان طلب کنی
بسیار کله رفت به سودای این کلاه.
سوزنی.
ز بس کله ٔ سر که برکنده بود
یکی کوه از آن کله آکنده بود.
نظامی.
- به سر و کله ٔ هم زدن، نزاعی سخت با یکدیگر کردن. با یکدیگر کتک کاری کردن.
- به کله ٔ کسی زدن، در تداول عامه، ابله شدن. دیوانه گشتن. (فرهنگ فارسی معین).
- بی کله، بی خرد. زود خشم. آنکه زود خشمگین شودو مقاومت با غضب خود نتواند. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کله بادنجان، قسمت درشت بادنجان که به دم پیوسته باشد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کله بر کله زدن، جنگیدن. مبارزه کردن. کلنجار رفتن. مقابله کردن. دست و پنجه نرم کردن: امیر ارسلان ده سال است که کله به کله ٔ نره دیوان قاف می زند. (فرهنگ عامیانه ٔ جمال زاده).
- کله بر کله ٔ کسی زدن، کنایه از دعوی برابری داشتن. (غیاث) (آنندراج).
- کله به کله ٔ کسی گذاشتن، با او برابری یا دعوی برابری کردن. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کله زدن با کسی، با او کوشیدن. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). سرو کله زدن با او:
همی چینم همی کوشم به دندان با زنخدانش
همی پیچد غلام از رنج و من با او زنم کله.
عسجدی (یادداشت ایضاً).
- کله شدن با کسی، سخت از او خشمگین شدن و به جدال برخاستن با او. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کله کاهو، قسمت درشت و گنده ٔ کاهو که به ریشه پیوندد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- گرم بودن کله ٔ کسی، در تداول عامه، مست بودن. (فرهنگ فارسی معین).
- یک کله آب انداختن یا آب باز کردن به جایی، عمده یا تمام آب را به مدتی کوتاه بدان جا روان داشتن. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- یک کله افتادن بیمار، بی افاقه ای در میان مدتی در تب و بیهوش بودن. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- امثال:
کله ٔ گنجشک خورده است، پر می گوید. (امثال و حکم ص 1232).
یک کله و یک گله، نظیر: یک مویز و چهل قلندر. یک انگور و صد زنبور. یک انار و ده (یا) صد (یا) هزار بیمار. (امثال و حکم ج 4 ص 2049).
|| جمجمه. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا از نصاب):
مرغی دیدم نشسته بر باره ٔ طوس
در پیش نهاده کله ٔ کیکاوس
با کله همی گفت که افسوس افسوس
کو بانگ جرسها و کجا ناله ٔ کوس ؟
(منسوب به خیام).
خیز و در این گورها درنگر و پندگیر
ریخته بین زیر خاک ساعد و ساق و کله.
سنائی.
آنکه گستاخ آمدند اندر زمین
استخوان و کله هاشان را ببین.
مولوی.
شنیدم که یک بار در حله ای
سخن گفت با عابدی کله ای.
(بوستان).
- کله ٔ پوسیده، جمجمه ای که در گور و زیر خاک پوسیده شده باشد:
اگر دو کله ٔ پوسیده برکشی ز دو گور
سر امیر که داند ز کله ٔگرای.
(از لباب الالباب).
- کله ٔ خشک، جمجمه ٔ پوسیده و خشکیده در دل و درون گور:
نهادندی آن کله ٔ خشک پیش
وزو باز جستندی احوال خویش.
نظامی.
|| دماغ. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
از کله ٔ عدوی تو سودای مهتری
بیرون شود چو نخوت گیسو ز فرق کل.
سوزنی.
که سودای لبش در کله افکند
که مغز او نشد در استخوان لعل.
حکیم جنتی (از لباب الالباب ج 2).
|| هر چیز گرد و گندله. (فرهنگ فارسی معین). || یک عدد قند مخروط و صنوبری شکل که به اوزان مختلف ریزند. یک قند تمام ریخته به شکل مخروطی. یک دانه قند تمام. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || سر هر چیزی. (ناظم الاطباء): کله ٔ درخت، بالای آن. سر آن. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || فرق سر را هم گفته اند. (برهان). فرق و تارک سر. (ناظم الاطباء).
- کله ٔ سر، فرق سر. (فرهنگ عامیانه ٔ جمالزاده):
کله پوست نهم کله ٔ سر مشدی وار
پیش مشدیها خود را پر و پادار کنم.
ایرج میرزا (از فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال زاده).
|| فوق و بالا. (ناظم الاطباء). || اول هر وقت: کله ٔ صبح، اول صبح. کله ٔ سحر، اول سحر. (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمالزاده).

کله. [ک ِل ْ ل َ / ل ِ] (ع اِ) مأخوذ از کله عربی. خیمه ای که از پارچه ٔ تنک و رقیق مثال کتان و امثال آن به جهت دفع و منع مگس و پشه بسازند. و به پشه خانه معروف است. (آنندراج). خیمه ای از پارچه ٔ تنک و لطیف که همچون خانه دوزند.پشه بند. پشه خانه. (فرهنگ فارسی معین). || به عربی پرده ٔ تنک. (آنندراج). در عربی به معنی پرده باشد. (برهان). پرده. (ناظم الاطباء). || سقف خانه و هر چیز که به منزله ٔ سقف باشد. (برهان) (ناظم الاطباء). || هر پرده ای که همچون خانه دوزند. (رشیدی). پرده ای را نیز گویند که همچو خانه دوخته باشند و عروس را در میان آن آرایش کنند. (برهان) (ناظم الاطباء). حجله ٔ عروس. (فرهنگ فارسی معین).سرشکوان. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
همه باغ کله است اندرکشیده
به هر کله ای پرنیانی معصفر.
فرخی.
برابر سربت کله ای فرو هشتند
نگارکار به یاقوت و بافته به درر.
فرخی.
تا گل در کله چون عروس نهان شد
ابر مشاطه شده ست و باد دلاله.
ناصرخسرو.
درخت ترنج از بر و برگ رنگین
حکایت کند کله ٔ قیصری را.
ناصرخسرو.
به در و گوهر آراسته پدید آید
چو نوعروسی در کله از میان حجاب.
مسعودسعد.
زیور آسمان چو بگشایند
کله های هوا بیارایند.
مسعودسعد.
گردبرگرد خرگاه طواف کردن و با سرپوشیدگان درگاه در کله مصاف دادن کار لنگان و لوکان و بی فرهنگان است. (مقامات حمیدی).
نثار باغ را گردون به دامن در همی پیچد
گل اندر کله ٔ زُمْرُد ز حجله رخ همی پوشد.
خاقانی.
- کله ٔ خضرا، کنایه از آسمان. (برهان) (آنندراج) (فرهنگ فارسی معین). آسمان. (ناظم الاطباء). کله ٔ کبود. و رجوع به همین مدخل شود.
- کله ٔ دخانی، بمعنی کله ٔ خضراست که آسمان باشد. (برهان). کنایه از آسمان. (فرهنگ فارسی معین). آسمان. (ناظم الاطباء).
- || ابر سیاه. (برهان) (ناظم الاطباء). کنایه از ابر سیاه. (فرهنگ فارسی معین).
- || شب تاریک را هم می گویند. (برهان) (ناظم الاطباء). کنایه از شب تاریک است. (فرهنگ فارسی معین).
- کله ٔ زده، تخت و اورنگ با متکا و سایبان را گویند. (برهان) (آنندراج). کنایه از اورنگ با متکا و سایبان. (فرهنگ فارسی معین).
- کله ٔ ظلمانی، پشه بند تاریک و تیره. (فرهنگ فارسی معین).
- || کنایه از آسمان در شب تار. (فرهنگ فارسی معین): چون صبح جهان افروز مشاطه وارکله ٔ ظلمانی را از پیش برداشت و جمال روز روشن را بر اهل عالم جلوه کرد. (کلیله و دمنه چ مینوی ص 78).
- کله ٔ غبرا، کنایه از کره ٔ زمین. کره ٔ خاکی. (فرهنگ فارسی معین):
که برافراخت قبه ٔ خضرا؟
که در او ساخت کله ٔ غبرا؟
(از راحهالصدور ص 5).
- کله ٔ کبود، کنایه از آسمان است. کله ٔ خضرا:
شعاع خورشید از کله ٔ کبود بتافت
چو نور روی نگار من انتشار گرفت.
مسعودسعد.
و رجوع به ترکیب کله ٔ خضرا شود.
- کله ٔ نیلوفری، کنایه از آسمان است. (برهان) (فرهنگ فارسی معین). آسمان. (ناظم الاطباء).
|| اطاقکی چوبین که آن را تزئین کنند و در ایام جشن یا سوگواری (مانند عاشورا) بکار برند. (فرهنگ فارسی معین).

کله. [ک ُ ل َه ْ] (اِ) مخفف کلاه است. (برهان). مخفف کلاه و بمعنی آن. (ناظم الاطباء). کلاه. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
قبا جوشن و اسب تخت من است
کله، خود و نیزه درخت من است.
فردوسی.
زره بود بر تنش پیراهنش
کله، ترگ بود و قبا جوشنش.
فردوسی.
کله، خود و شمشیر جام من است
به بازو خم خام دام من است.
فردوسی.
چو سرو بود و چو ماه و نه ماه بود و نه سرو
قبا نپوشد سرو و کله ندارد ماه.
فرخی.
آن سر که به زیر کله آز به رنج است
در مرتبه دور است از آن سر که به دار است.
ناصرخسرو.
چون کله گم کرد نادان، مر ترا
کی تواند دید هرگز با کله.
ناصرخسرو.
خود کلاه و سرت حجاب تواند
تو میفزای بر کله دستار.
سنائی.
کله آنگه نهی که برفتدت
سنگ در کفش و کیک در شلوار.
سنایی.
از پی غیب مرده ره جوید
از پی عیب کل کله جوید.
سنایی.
از چو من هندوک حلقه بگوش
گر کله نیست کمر بازمگیر.
خاقانی.
یک سر سفله نیست کز فلکش
بر کله صد گهر ندوخته اند.
خاقانی.
تو ترک سیه چشمی، هندوی سپیدت من
خواهی کلهم سازی خواهی کمرم بخشی.
خاقانی.
کله چون نارون پیشش نهادم
به استغفار چون سرو ایستادم.
نظامی.
کله لعل و قبا لعل و کمر لعل
رخش هم لعل بینی لعل در لعل.
نظامی.
هر کلهی جای سرافکندگی ست
هر کمر آلوده ٔ صد بندگی ست.
نظامی.
مال و زر سر را بود همچون کلاه
کل بود آن کز کله سازد پناه.
مولوی.
کله دلو کرد آن پسندیده کیش
چو حبل اندرو بست دستار خویش.
سعدی (بوستان).
نه هر که طرف کله کج نهاد و تند نشست
کلاه داری و آیین سروری داند.
حافظ.
و رجوع به کلاه شود.
- در کله کسی پشم نبودن، کلاهش پشم نداشتن. کاری از دستش ساخته نبودن. (فرهنگ فارسی معین ذیل کلاه). درخور بیم و هراس نبودن. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
تو مرا یافته ای بی همه شغل
نیست اندر کلهت پشم مگر.
فرخی.
و رجوع به پشم و کلاه شود.
- طرف کله کج نهادن. رجوع به کلاه شکستن شود.
- کله را بر زمین زدن، بر زمین زدن کلاه را از شدت غم و اندوه. از شدت خشم و غیظ کلاه خود را از سر برداشتن و بر زمین زدن:
خواجه دیدش چون فتاده همچنین
برجهید و زد کله را بر زمین.
مولوی.
- گوشه ٔ کله اندرشکستن. رجوع به کلاه شکستن شود.
- امثال:
کله بر فرق زیبد کفش بر پای (امیرخسرو بنقل امثال و حکم ص 1231). نظیر: کفش زان پا کلاه آن سر است. مولوی (بنقل امثال و حکم ص 1231).
|| تاج شاهی. (فرهنگ فارسی معین ذیل کلاه). تاج. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
به ایران ترا زندگانی بس است
که مهر و کله بهر دیگر کس است.
فردوسی.
این سر و تاج غزان و آن کت مهراج هند
این کله خان چین و آن کمر قیصری.
عمعق.
نیاید از کمر میری که موری هم کمر دارد
نیاید از کله شاهی که شاهین هم کله دارد.
(از تاریخ گزیده).
نه میر و شه بود هر کو کله دارد قبا بندد
که میر و شه کسی باشد که عالم را نگه دارد.
(از تاریخ گزیده).
شاه بیداربخت را هر شب
ما نگهبان افسر و کلهیم.
حافظ.
و رجوع به کلاه شود.

کله. [ک ِ ل َ / ل ِ] (اِ) بخیه زدن جامه را گفته اند. (برهان). بخیه و بخیه زدگی. (ناظم الاطباء). و رجوع به کله [ک َ ل َ / ل ِ] (معانی پنجم و ششم و هفتم) شود.

کله. [ک َل ْ ل َ] (اِخ) شعبه ای از طایفه ٔ بابادی هفت لنگ بختیاری است.

کله. [ک ُ ل َ / ل ِ] (اِ) خوره. (فرهنگ فارسی معین). و رجوع به کُلی (بیماری) شود.

کله. [ک ُل ْ ل َ / ک ُ ل َ] (اِ) موی سر و موی کاکل را گویند که یک جا جمع کرده باشند. (برهان) (ناظم الاطباء). موی کالک. گله. (فرهنگ فارسی معین). موی گیسو. (از فهرست ولف):
همان گیل مردم چو شیر یله
ابا طوق زرین ومشکین کله.
فردوسی.
هر چکاوک را رسته ز بر سر کله ای
ماغ با زاغ گرفته به یکی کنج پناه.
منوچهری.
دویده به خوبان مشکین کله
به بلبل دو گوش و به کف بلبله.
اسدی.
نوش کن باده ٔ تلخ از کف زیبا صنمی
از بناگوش چو گل از کله ٔ مرزنگوش.
سوزنی.
مشکین کله برگل نهی ای ماه دل افروز
تا در مه دی باز نمایی گل نوروز.
سوزنی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
مشکین کله را بر گل نوروز مینداز
رنگ گل نوروز به رخسار میندوز.
سوزنی (یادداشت ایضاً).
|| بند پا را نیز گویند و به عربی کعب خوانند. (برهان). کعب و بند پا. (ناظم الاطباء). || پابند. بند پا. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
جنبش آسمان به نفس خود است
پای بند طویله و کله نیست.
انوری (یادداشت ایضاً).

مو. (یونانی، اِ) نام حرف میم یونانی. (فهرست ابن الندیم).

مو. (اِ) هر یک از تارشکلها که در روی پوست حیوانات و در روی بعض مواضع بدن انسانی پدیدار است و به تازی شَعْر گویند. (از ناظم الاطباء). به عربی شَعْر می گویند. (از برهان) (از آنندراج). رشته های باریک و نازکی که بر روی پوست بدن برخی حیوانات پستاندار و از جمله انسان ظاهر می شود. رشته های مو در تمام سطح بدن یکسان نیستند. در برخی نقاط رشته ها طویلتر و ضخیمتر و پرپشت تر هستند مانند پوست سر، زیر بغل، محل زهار، ریش و سبیل (در مردها)، و در برخی نقاط نرم و پرزمانندند همچون موهای اطراف مجرای خارجی گوش و پشت دستها و برخی نقاط هم اصولاً فاقد مویند مانند کف دستها و پاها در انسان. ریشه ٔ مو که به نام پیازمو نیز خوانده می شود در عمق پوست بدن در نسج سلولی تحت جلدی قرار دارد و سلولهای ریشه ٔ مو که بتدریج زیاد گردند به طرف خارج رانده می شوند و ساقه ٔ مو را بوجود می آورند. در سلولهای متشکله ٔ مو ماده ٔ رنگی مخصوصی موجود است که موجب رنگ مو می شود. در اطراف ساقه ٔ مو در داخل جلد غدد چربی موجود است که ترشحات آنها سبب چرب شدن موها به منظورجلوگیری از شکنندگی می باشد. وضع قرار گرفتن هر تار مو به طور مورب است ولی در اطراف هر تار مو عضله ٔ محرکه ای قرار دارد که در موقع سرما و ترس منقبض شده مورا راست نگاه می دارد. در پیاز مو انشعابات اعصاب حسی مو نیز موجود است، از این رو کندن موها از پوست دردناک می باشد. رشته های مو در برخی پستانداران بسیار نرم و پرزمانند می شود مانند کرکهای بدن بز و شتر و پشم گوسفندان مرینوس، و در بعضی از پستاندارها تغییر شکل یافته و بسیار سخت و خشن می گردد مانند تیغهای بدن جوجه تیغی و تشی. موهای برخی دامها از قبیل شتر و گوسفند و بز که به مصرف تهیه ٔ پارچه و فرش و سایر مصارف نساجی میرسد اصطلاحاً به نام پشم موسوم است و موهای نرم تر اینگونه دامها که معمولاً در زیر پشم ها قرار دارد کرک نامیده می شود و به مصرف تهیه ٔ پارچه های گران قیمت و نرم می رسد. در هر حال به تارهای پشم یا کرک با آنکه در اصل موهای تغییرشکل یافته هستند عرفاً و عادتاً اطلاق مو نمی شود. رجوع به موی شود:
عمدا همی نهان کند آن ماه سیم تن
موی سیاه خویش ز موی سپید من.
امیرمعزی.
بر بدیهه و ارتجال و برفور و استعجال این هر چهار مشکل انفصال کنم چنانکه با دقت او مویی درنگنجد و با رقت او موری راه نیابد. (مقامات حمیدی).
تو مو می بینی و من پیچش مو
تو ابرو من اشارتهای ابرو.
نظامی.
چو شانه پنجه ٔ قهر تو برهَمْشان زند ارچه
سپاه خصم از انبوهی چو موی دیلمان گردد.
کمال الدین اسماعیل.
کو ببیند سرّ و فکر و جستجو
همچو اندر شیر خالص تار مو.
مولوی.
گر سر مویی زبانی باشدت
شکر یک نعمت نگویی از هزار.
سعدی.
مبین در همسری ّ من زیان هیچ
که مو سر را نمی دارد گران هیچ.
کاتبی شیرازی.
چو آمد به مویی توانی کشید
چو برگشت زنجیرها بگسلد.
- به مویی آویختن چیزی را، سخت در محل خطر و آسیب پذیری قرار دادن آن:
فلک جایی به موآویخت جانم
کز آنجا تا اجل مویی نماندست.
خاقانی.
- به مویی آویخته بودن، به مویی بسته بودن. رجوع به ترکیب به مویی بسته بودن شود.
- به مویی بسته بودن امری یا چیزی، سخت ظریف و باریک و دقیق و آسیب پذیر بودن آن: سرنوشت فلان امروزه به مویی بسته است. (از یادداشت مؤلف).
- به مویی بند بودن چیزی، در خطر بودن. بیم خطر داشتن. مشرف به خطر بودن:
تا به زلف تو رگ جان مرا پیوند است
زندگی من دلخسته به مویی بند است.
بدیعی سمرقندی (از آنندراج).
- چون مو باریک شدن، سخت لاغر شدن. نازک و باریک شدن چون موی:
به فکر معنی نازک چو مو شدم باریک
چه غم ز موی شکافان خرده بین دارم.
صائب تبریزی.
- مو از خمیر کشیدن، آسان شدن کار. (ناظم الاطباء). کنایه از امر آسان. (از انجمن آرا).
- مو از درز سخن یا چیزی نگذشتن، کامل و درست و بی عیب بودن آن. (از یادداشت مؤلف).
- مو از دیده برآوردن، مو برآوردن چشم. چشم را آزار رسانیدن و بسیار خسته و مانده کردن. (ناظم الاطباء).
- مو از زبان برآمدن، کنایه از عاجز شدن در گفتار و متعذر بودن از حرف زدن. مو اززبان رستن. (آنندراج):
به صحرای جنون باد صبا تا دم زد از کویش
برآمد نافه را مو اززبان در وصف گیسویش.
غنی (از آنندراج).
- || بسیار گفتن به کسی که کار نبندد. (امثال و حکم دهخدا).
- مو از زبان برآوردن، حرف زیاد زدن و بسیار گفتن و فایده نکردن. (ناظم الاطباء). کنایه از عاجز شدن در گفتار و متعذر بودن ازحرف زدن. (آنندراج): بس که گفتم زبانم مو برآورد. (امثال و حکم دهخدا). و رجوع به ترکیب زبان کسی موی درآوردن در ذیل موی شود:
گفتم زبان ناله برآورد مو مرا
گفت آن قَدَر بنال که آن مو شود سفید.
طالب آملی (از آنندراج).
- مو از زبان رُستن (برآمدن)، مو از زبان برآوردن. (از آنندراج). پر گفتن. بسیار سخن راندن. (یادداشت مؤلف):
بیم آن است که مویم ز زبان رسته شود
بس که شبها صفت زلف تو کردم تکرار.
ملا قاسم مشهدی (از آنندراج).
رجوع به ترکیب مو از زبان برآوردن شود.
- مو از کف برآمدن، مو از ناخن برآمدن، کنایه از امر محال بوقوع آمدن. (آنندراج). و رجوع به ترکیب مو از ناخن برآمدن شود.
- مو از کف دست برآمدن، مو بر کف برآمدن. مو از ناخن برآمدن. (آنندراج). و رجوع به ترکیب مو از ناخن برآمدن شود.
- مو از ماست کشیدن، سخت هشیار بودن. (یادداشت مؤلف). موشکافی کردن. بسیار دقت کردن. به کُنِه کاری رسیدن. نکات و دقایق مطلب و موضوعی را سخت حلاجی و بررسی کردن.
- مو از میان دو کس نگذشتن، یکدلی و دوستی و هم اندیشگی بحق داشتن آن دو.
- مو از (ز) ناخن برروییدن (برآمدن)،کنایه از امر محال به وقوع آمدن. (آنندراج). کار محال یا بس نادر و مشکل انجام گرفتن:
جهان عشق دریائی است بی بن
و گر موئیت برروید ز ناخن.
عطار.
- مو اندر میان (در میان) دو کس نگنجیدن، موی از میان آن دو نگذشتن. سخت با هم صمیمی و مهربان و یکدل بودن:
شکرانه چون گزارم کامروز یار با من
زان سان شده که مویی اندر میان نگنجد.
شیخ نجم الدین کبری.
و رجوع به ترکیب موی در میان دو تن نگنجیدن در ذیل موی شود.
- مو برآوردن چشم، چشم را آزار رسانیدن و بسیار خسته و مانده کردن. (ناظم الاطباء).
- مو برآوردن زبان، مو از زبان برآوردن. (ناظم الاطباء). رجوع به ترکیب مو از زبان برآوردن شود.
- مو بر اندام خاستن، موبر اندام راست شدن. غضبناک شدن و بسیار خشمگین گشتن. (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب مو بر تن راست شدن شود.
- || سخت هراسیدن. (یادداشت مؤلف).
- مو بر اندام (یا تن) راست شدن، غضبناک شدن و بسیار خشمگین گشتن. مو بر اندام خاستن. (ناظم الاطباء). قیام شعر. (یادداشت مؤلف).
- مو بربستن، ظاهراً مراد آن است که هنگام رفتن یا دویدن یا مصروف به کاری شدن، موهای سر را پیچیده یکجا کرده در کلاه و غیره نگاهدارند تا از پریشان شدن مو حرج و فتوردر صرف اوقات نشود. (از آنندراج).
- || کنایه از آماده و مهیا شدن برای رفتن. (آنندراج). مهیا و آماده شدن. (ناظم الاطباء). کنایه است از مستعد شدن و مهیا گردیدن:
به سرخیلی فتنه بربسته موی
سوی تاجگاه تو آورده روی.
نظامی (شرفنامه).
- مو بر زبان آمدن، مو از زبان برآوردن. (ناظم الاطباء). رجوع به ترکیب مو از زبان برآوردن شود.
- مو بر زبان خامه آمدن، کنایه ازفراخ سخنی و فراخ گویی قلم است، چه هنگامی که موی در نوک قلم آید خط بد و خراب و نازیبا می شود:
کنم تحریر وصف شوخی چشمی عجب نبود
که نوک خامه ام را موی مژگان بر زبان آید.
ملاقاسم مشهدی.
- مو بر زبان سبز شدن (یا گشتن)، مو از زبان رستن. (آنندراج):
بس که خوردم زهر بیدادش روانم سبز گشت
بس که گفتم کاکلش مو بر زبانم سبز گشت.
مسیح کاشی (از آنندراج).
- مو بستن، دسته کردن بخشهای موی سرو بهم بستن آن.
- مو به تن برخاستن، موی بر اندام راست شدن. سخت ناراحت و وحشت زده و متعجب گشتن. (از یادداشت مؤلف):
چو صبحدم ز جمالت نقاب برخیزد
ز رشک مو به تن آفتاب برخیزد.
طاهر غنی (از آنندراج).
و رجوع به ترکیب موی بر اندام کسی چون تیغ راست شدن در ذیل موی شود.
- مو به (در) چشم شکستن، مو گرفتن در چشم. مو برآوردن چشم. (از آنندراج) (ناظم الاطباء):
به چشم آینه خواهد شکست جوهر موی
چنین که خط تو با پیچ و تاب می آید.
صائب تبریزی (از آنندراج).
و رجوع به ترکیب مو برآوردن چشم شود.
- مو به درز چیزی نرفتن، کامل و بی نقص بودن.
- || اتصال داشتن دو چیز.
- مو به درز کسی نرفتن، کنایه از خسیسی است. (از یادداشت مؤلف).
- مو به کف برآمدن، موی بر کف دست برآمدن، موی از کف دست برآمدن، کنایه است از امر محال. (از یادداشت مؤلف). محال بودن کاری. (ناظم الاطباء):
مو برآید به کف و زلف تو ناید به کفم
زین چنین بخت که من دارم و این خو که تراست.
کمال الدین اسماعیل.
و رجوع به ترکیب موی برون آمدن از کف دست در ذیل موی شود.
- مو در پیراهن رفتن، مضطرب و سراسیمه گردانیدن. (مجموعه ٔ مترادفات ص 337).
- مو در چیزی یا در میان آن نگنجیدن، کنایه است از مجال و محلی نماندن چیزی را:
گنج مویی نیست کس راآن زمان
گر همه مویی نگنجد در میان.
عطار.
می بگنجد راست این سر در جهان
لیک مویی درنگنجد این زمان.
عطار.
میانه ٔ من و خسرو چو مو نمی گنجد
صفای آب همانا بدین دقیقه خرید.
اثیرالدین اومانی.
نقاش حسن شکل میانت ز نازکی
پرداخت آن چنان که نگنجید مو در او.
فغانی شیرازی.
و رجوع به ترکیب مو در چیزی... در ذیل ماده ٔ موی شود.
- مو در دیده رستن، سخت آزردن از چیزی. بشدت دچار شکنجه و عذاب گشتن. (از یادداشت مؤلف):
گرچه یک مو بد گنه کو جسته بود
لیک آن مو در دو دیده رسته بود.
مولوی.
و رجوع به ترکیب موی در دیده بودن و نیز ترکیب مو به چشم شکستن شود.
- مو در دیده گرفتن، مو برآوردن چشم. (ناظم الاطباء). رجوع به ترکیب مو برآوردن چشم شود.
- مو در میان ناگنجیدن، فاصله در میانه نماندن. با هم متحد شدن. (از ناظم الاطباء).
- مو ریختن از کسی، سخت از او ترس داشتن: شاگردان از این معلم مو می ریزند. (یادداشت مؤلف).
- مو گرفتن چشم،مو در چشم شکستن. مو برآوردن چشم. (از آنندراج). تاریک شدن چشم. دیدن نتوانستن:
تا دیده دیده شکل میانت ندیده هیچ
تیره شود هر آینه چشمی که مو گرفت.
بساطی سمرقندی (از آنندراج).
- مو لای درز چیزی نرفتن، اتصال تمام داشتن دو چیز.
- || دقیق و صحیح و مستقیم و منطقی و بی ایراد بودن: «این حرفی که فلان کس زد دیگر مو لای درزش نمی رود». (از فرهنگ لغات عامیانه).
- موی بینی، موی دماغ. رجوع به ترکیب موی دماغ و موی بینی در ذیل موی شود.
- موی دماغ،موی بینی. کنایه است از مزاحم. گرانجان. رجوع به ترکیب موی دماغ و موی بینی در ذیل موی شود.
- مویی از سر کسی کم شدن، اندک تعب به او رسیدن. کنایه است از اندک خطر یا صدمه بر او وارد آمدن: اگر یک مو از سر فرزندم کم شود دودمان فلانی را بر بادمی دهم. (از یادداشت مؤلف).
- یک تار مو شدن، سخت نحیف و نزار شدن. چون موی شدن. (یادداشت مؤلف). و رجوع به ترکیب چون موی شدن در ذیل موی شود.
- یک مو، یک موی. مویی. رجوع به ترکیب یک موی در ذیل موی شود.
- امثال:
مثل مو، سخت باریک ولاغر و نزار. (یادداشت مؤلف).
مویش را آتش زدند، یعنی در همان لحظه که حضور او ضرور بود فرارسید. (امثال و حکم دهخدا).
موی عزرائیل به تنش هست، مهیب و سهمناک است. (امثال و حکم دهخدا).
|| گیسو. زلف. طره.گیسوی یار. (یادداشت مؤلف). خصله؛ موی مجتمعشده اندک باشد یا بسیار. خصیله؛ موی درهم پیچیده اندک باشدیا بسیار. ومج، موی تافته. شوارب، موی دراز در هر دو کرانه ٔ بروت. غداف، موی سیاه دراز. رسل، مرسل، مسترسل، موی فروهشته. فاحم، موی سیاه. (منتهی الارب).
- مشکین مو، مشک مو. گیسوی سیاه مانندمشک. (ناظم الاطباء).
- || گیسوی سیاه معشوق. زلف مشکین یار. (از یادداشت مؤلف).
|| ریش. لحیه.
- بی مو؛ امرد.
|| موی سر (در مرد). شواهد و ترکیبات زیر، هم در معنی موی سر و هم در معنی موی ریش تواند بود:
موی خود را همی خضاب کنی
خویشتن را همی عذاب کنی.
(از امثال و حکم دهخدا).
- مو در آسیا سفید شدن، کنایه از کمال ابلهی است. محاسن از آسیا سفید کردن. (از آنندراج):
پیریم و طفل خنده به تدبیر ما کند
چون صبح موی ما شده در آسیا سفید.
محمدقلی سلیم (از آنندراج).
و رجوع به ترکیب موی خود را در آسیا سفید کردن شود.
- مو در آسیا سفید کردن، سخت ساده و گول و احمق بودن. (یادداشت مؤلف). با پیری بسی بی تجربه و نادان بودن. (از امثال و حکم دهخدا):
گر روی او سیاه شد از فقر و فاقه است
ور موی او سفید شد از آسیا شده ست.
امیدی رازی.
و رجوع به ترکیب مو در آسیا سفید شدن شود.
|| در مقام تعبیر از مقدار ناچیز و بسیار کم.
- به قدر سر مو،سر مویی. یک سر مو. ذره ای. (یادداشت مؤلف). مقداری ناچیز. و رجوع به ترکیب سرمویی شود.
- سر مو زدن ترازو، سخت متعادل و دقیق بودن آن. (از یادداشت مؤلف).نشان دادن کمترین اختلاف دو کفه. و رجوع به ترکیب موزدن کفه و مو نزدن شود.
- سر مویی، ذره ای. به قدر سر مو، کنایه است از مقدار بسیار اندک و کم. (یادداشت مؤلف):
آخر به ترحم سر مویی نگر آن را
کآهی بودش تعبیه در هر بن مویی.
سعدی.
- مو در ترازو زدن، مو زدن ترازو. مو زدن کفه. سر مو زدن ترازو. (از یادداشت مؤلف). کاملاً تعادل کردن. (ناظم الاطباء).
- مو زدن ترازو، مو زدن کفه. مو در ترازو زدن.
- مو زدن کفه، مو زدن ترازو. مو در ترازو زدن. سر مو زدن ترازو. (از یادداشت مؤلف).
- مو نزدن،تمام مساوی بودن دو کپه ٔ سنگ و کالای یک ترازو: کپه های ترازو را ببین مو نمی زند، یعنی به اندازه ٔ مویی با هم اختلاف ندارند. دو کفه ٔ ترازو مو نمی زند. (از یادداشت مؤلف).
- || کنایه از مساوی بودن دو کپه ٔ ترازو، معنی عامی به این ترکیب داده اند و آن مساوی بودن دو چیز است بالتمام و برابر، و مساوی بودن در طول و عرض یا اندازه و غیره. بی نقصانی هم سنگ بودن. (از یادداشت مؤلف).
- یک سر مو، سر مویی. ذره ای. (یادداشت مؤلف). مقداری ناچیز. رجوع به ترکیب سر مویی و نیز ترکیب یک سر موی در ذیل موی شود.
|| پرز و کرک. (ناظم الاطباء). رجوع به معنای اول کلمه ٔ مو شود. || (اصطلاح گیاه شناسی) موها ضمایم یک سلولی و یا چند سلولی بافت اپیدرم می باشند و در بعضی نباتات سطح برگ ومیوه و یا ساقه را می پوشانند. موهای کشنده ٔ ریشه (که آب را از زمین می کشند و جذب نبات میکنند). و هم چنین موهای یک سلولی که سطح داخلی تخمدان مرکبات را می پوشانند جزو ضمایم یک سلولی اپیدرم محسوب می گردند در صورتی که موهایی که در بافتهای داخلی نباتات آبزی مانند نیلوفر آبی و در بافت آئرانشیم آنها دیده می شوند جزو ضمایم اپیدرمی محسوب نخواهند بود. شکل موها و تعداد یاخته ٔ آنها در گیاهان مختلف متفاوت است. بعضی از موها یک سلولی می باشند وموهای یک سلولی نیز خود اقسامی پیدا می کنند و برخی دیگر چندسلولی هستند که باز خود آنها دارای اقسام و اشکال متنوعی می باشند. موهای نبات گاهی برای جذب آب و گاهی برای جلوگیری از عمل تبخیر و گاهی برای ترشح مواد غیرلازم به کار می روند و گاهی آلت دفاعی نبات محسوب می گردند و گیاه را از حمله ٔ جانوران محفوظ می دارند. (از گیاه شناسی ثابتی صص 147- 154).
- طبقه ٔ موهای کشنده، یک طبقه سلولهای مکعبی شکل هستند که سطح خارجی ریشه را پوشانده اند و دارای پرتوپلاسم و هسته می باشند و جدارشان سلولزی و نازک است. این سلولهانه تنها فاقد استمات و سلولهای استماتی هستند بلکه دارای صفات مشخصی نیز می باشند چه در ناحیه ٔ مخصوص و فاصله ٔ معینی از انتهای ریشه قادرند ضمایم یا استطاله های طویلی به نام موهای کشنده تولید نمایند و از این جهت این بافت را که از حیث ساختمان و صفات با اپیدرم برگ و ساقه مغایرت دارد طبقه ٔ حامل موهای کشنده نام نهاده اند. (از گیاه شناسی ثابتی ص 277).
- موهای کشنده، ضمایم یک سلولی بافت اپیدرم ریشه می باشند و طول آنها گاهی به چند میلیمتر بالغ می گردد و مانند کرک مخمل سطح خارجی ریشه را می پوشانند. موهای کشنده برای جذب مواد غذایی خاک به کار می روند. مجموع موهای کشنده در ریشه شبیه مخروطی است که رأس آن به طرف کلاهک متمایل می باشد و قاعده ٔ آن متوجه طوقه است. موهای کشنده ٔ نبات محل خود را متدرجاً تغییر می دهند و در عین حال فاصله ٔ آنها از انتهای ریشه همیشه ثابت می ماند. (از گیاه شناسی ثابتی ص 208 و 277).
- موی نرگس، در اصطلاح گیاه شناسی چیزی است که با غنچه ٔ نرگس برمی آید و گل بر آن می باشد.
- || ساقه ٔ گل نرگس:
اگرچه لیلی باغ است، لیک مجنون وار
نهاده بر سر هر موی آشیان نرگس.
عرفی شیرازی.
|| رگ نازکی از رنگ دیگر که در بعض احجار کریمه هست.
- درّ مودار، نوعی مرغوب تر از انواع در است. (یادداشت مؤلف).
|| تَرَکی که در کاسه نمودار گردد. (ناظم الاطباء). تَرَک بسیار خفیف در چینی و بلور و غیره. تَرَک سخت باریک در چینی و شیشه و مانند آن: کاسه مو پیدا کرده، این کاسه مو دارد. (یادداشت مؤلف).
خطرها باشد از آه ضعیفان سربلندان را
که موئی کاسه ٔ فغفور را از قیمت اندازد.
صائب.
- مو برداشتن، ترک بسیار نازک و نامحسوسی خوردن ظرف یا بلور یا استخوان دست و پا و غیره:
گفتم ای دوست حقه ات بشکست
گفت نشکست لیک مو برداشت.
ملک الشعرای بهار.
- موی پیاله، درزی باریک که در چینی و کاسه افتد و آن مانع آواز است. (آنندراج):
به او گل کرده جان خود حواله
شود زو چرب تا موی پیاله.
ملامنیر (از آنندراج).
- موی چینی، موی کاسه چینی. موی پیاله. || درستی و صحت. (ناظم الاطباء).

مو. [م ُ] (ضمیر) صورتی از «من » ضمیر اول شخص مفرد.تلفظی از من که در برخی از لهجه ها هست:
تو مست و مو دیوانه، ما را که برد خانه
صد بار ترا گفتم کم خور دو سه پیمانه.
مولوی.
رجوع به من شود.

(کِ لَّ) [ع. کله] (اِ.) روپوش، پشه بند، سایبان، ج. کِلَل.

113